Küçük ünlü uyumuna aykırı kelimelere (türkçe ve yabancı) getirilen Ekler, kelimenin son ünlüsüne uyar:
Kavunu, yağmurluk, müminlik, müzikçi...
Sonuç
Bu uyumlar türkçenin ayırt edici özellikleridir. Yani bu kurallara uymayan kelimeler çoğunlukla türkçe değildir. Ama bu kurallar uyan kelimelerin tümü türkçedir de diyemeyiz. O hâlde bu kurallar sadece türkçe kelimelerde aranmalıdır.
Ayrıca bu kurallar en az iki heceli kelimelerde aranmalıdır. Tek heceli kelimelerle bitişik kelimelerde aranmaz. Bitişik kelimeyi oluşturan kelimeler ayrı ayrı incelenebilir; birbirleriyle uyumlu olup olmadıklarına bakılmaz.
Yabancı kelimeler bu kurallara uyabilir de uymayabilir de...
kalem, müzik, merasim; serbest, delil, fakat...
Kelimelerin bu kurallara uyup uymadıklarına bakılırken kelimeler tek başlarına değerlendirilir. Ancak "de" bağlacı ve soru eki kendinden önceki kelimeye uyarlar:
"mi" soru eki: geleyim mi, okudun mu
"de" bağlacı: sen de, o da, aldı da, özledim de...
Ek-fiilin çekimi olan "ise" kelimesiyle "ile" edatı (hem edat hem bağlaç), bitişik yazıldıkları zaman ünlü uyumlarına girerler:
alır ise→alırsa, konu ile→konuyla...
türkçe kelimeler bu kuralların her ikisine birden uyarlar (değişikliğe uğramış olanlar hariç). Ama türkçe olsun olmasın, bir kelime bu kuralların her ikisine de uymak zorunda değildir; birine uyup diğerine aykırı düşebilir. Bu yüzden bu ünlü uyum kuralları ayrı ayrı ele alınmalıdır.
kavun, mönü: BÜU var, KÜU yok
mezar, nazik: BÜU yok, KÜU var
Küçük ünlü uyumunu inceleyen bir program var. Kelimeyi yazıyorsunuz, uyup uymadığını, uymuyorsa niye uymadığını açıklıyor. https://www.okulum.vze.com adresinden indirebilirsiniz.
sultan kelimesi uyar. kelimenin ilk sesli harfinde "u-ü-o-ö" harflerinden biri varsa "a,e,u,ü" harfleriyle devam eder. belirttiğim kurala baktığımızda kelimenin ilk hecesi "u" olduğuna göre ikinci hecenin "a" olması kuralı bozmaz.
